| فساد اداري پديده‌اي همزاد حكومت است. يعني از زماني كه فعاليتهاي بشر شكل سازمان يافته و منسجمي به خود گرفت، فساد اداري نيز همچون جزء لاينفكي از متن سازمان ظهور كرده است. فساد اداری، امروزه عارضه‌ای است که با درجات متفاوت گریبان‌گیر همه کشورها می باشد. فساد؛ یک پدیده ناهنجار اجتماعی، سیاسی و اقتصادی است که می توان آن را بهره گیری نادرست از اختیارات در راستای منافع شخصی تعریف نمود. در لغت فارسی برای فساد معانی مختلفی مانند تباهی، مال کسی را گرفتن، گزند و زیان، ظلم و ستم، شرارت و بدکاری، عمل ناشایست و زشت، فسق و فجور، دشمنی و کینه و فتنه و آشوب ذکر شده است. رواج فساد اداری و اقتصادی در یک جامعه باعث بی اعتمادی به نظام سیاسی، پایمال شدن حقوق افراد جامعه،افزایش فقر، کاهش سرمایه گذاری، بهره مندی نابرابر از فرصت ها، تضعیف فرهنگ کار و نوآوری، ایجاد و افزایش بی عدالتی می گردد. در سایه فساد اقتصادی، فرایند پیشرفت و توسعه زیان می بیند و بسیاری از متغیرهای اقتصادی همچون تورم، بیکاری و ..... از این پدیده تاثیر می پذیرند. روش امیرالمومنین(ع) در مبارزه با فساد اداری نهج البلاغه بعد از قرآن کریم، مهمترین کتاب دینی شیعیان می باشد. در نهج البلاغه اصول حکومت و زمامداری با رویکردی اسلامی به تفصیل شرح داده شده است. در ادامه بر اساس متن ارزشمند این کتاب، ذیل چند سرفصل به بررسی یک نظام حکومتی سالم از دیدگاه امیرالمومنین (ع) می پردازیم. برخورد قاطعانه با خيانت كارگزاران بی تردید یکی از وظایف مهم نظام اسلامی، نظارت بر اعمال کارگزاران است. در شان نظام اسلامی نیست که خدای نکرده برخی از کارگزاران طوری زندگی و رفتار کنند که با تضییع حقوق مردم، موجبات فراهم شدن ثروتهای بادآورده گردند. حضرت علی(ع) نسبت به رفتار و اعمال کارگزاران نظام اسلامی حساسیت ویژه ای داشت و به طور کامل بر آنها نظارت داشت تا آنها از صراط مستقیم گمراه نگردند. «به من خبر دادند كه خانه اى با هشتاد دينار خريدهاى، و سندى براى آن نوشته اى و گواهانى آن را امضا كرده اند. (شريح گفت: آرى اى امير مؤمنان، امام عليه السّلام نگاه خشم آلودى به او كرد و فرمود): اى شريح به زودى كسى به سراغت مى آيد كه به نوشته ات نگاه نمى كند و از گواهانت نمى پرسد، تا تو را از آن خانه بيرون كرده و تنها به قبر بسپارد. اى شريح انديشه كن كه آن خانه را با مال ديگران يا با پول حرام نخريده باشى كه آنگاه خانه دنيا و آخرت را از دست داده اى». همچنین حضرت به اشعث بن قیس، فرماندار آذربایجان، در مورد استفاده ناروا از بیت‌المال هشدار داده و بیت‌المال را مال خدا می‌داند و می‌فرماید: «همانا پست فرمانداری برای تو وسیله آب و نان نبوده، بلکه امانتی در گردن توست... در دست تو اموالی از ثروتهای خدای بزرگ و عزیز است و تو خزانه‌دار آنی». حضرت در نامه به زياد بن ابيه، جانشين فرماندار بصره، راجع به خیانت به بیت المال هشدار می دهد و می فرماید: « همانا من، به راستى به خدا سوگند مى خورم، اگر به من گزارش كنند كه در اموال عمومى خيانت كردى، كم يا زياد، چنان بر تو سخت گيرم كه كم بهره شده و در هزينه عيال، در مانده و خوار و سرگردان شوى». در نکوهش یکی از فرمانداران که از بیت المال سوء استفاده کرده بود: «دشمنت بى پدر باد، گويا ميراث پدر و مادرت را به خانه مى برى! سبحان اللّه! آيا به معاد ايمان ندارى و از حسابرسى دقيق قيامت نمى ترسى؟ اى كسى كه در نزد ما از خردمندان به شمار مى آمدى! چگونه نوشيدن و خوردن را بر خود گوارا كردى در حالى كه مى دانى حرام مى خورى! و حرام مى نوشى! چگونه با اموال يتيمان و مستمندان و مؤمنان و مجاهدان راه خدا، كنيزان مى خرى و با زنان ازدواج مى كنى؟ كه خدا اين اموال را به آنان وا گذاشته و اين شهرها را به دست ايشان امن فرموده است. پس، از خدا بترس و اموال آنان را باز گردان و اگر چنين نكنى و خدا مرا فرصت دهد تا بر تو دست يابم، تو را كيفر خواهم كرد كه نزد خدا عذر خواه من باشد و با شمشيرى تو را مى زنم كه به هر كس زدم وارد دوزخ گرديد. سوگند به خدا اگر حسن و حسين چنان مى كردند كه تو انجام دادى، از من روى خوش نمى ديدند و به آرزو نمى رسيدند تا آن كه حق را از آنان باز پس ستانم و باطلى را كه به دستم پديد آمده نابود سازم». برخورد یکسان با مردم و نزدیکان بدون شک یکی از اصول گرانبها در مکتب امیر مومنان این می باشد که ایشان برای مبارزه با فساد تمایزی بین نزدیکان و دیگران نمی گذاشت. ایشان اصول اسلامی را یکسان و بدون گذشت بر تمام افراد جامعه اجرا می نمود. حضرت رفتار با برادرش را که خواهان سهم بیشتری از بیت المال شده بود این گونه توضیح می دهد: « به خدا سوگند برادرم عقيل را ديدم كه به شدت تهيدست شده بود و از من درخواست داشت يك من از گندم هاي بيت المال را به او ببخشم.... چون به گفته هاي او گوش دادم، پنداشت كه دين خود را به او واگذار مي كنم و از راه عادلانه خود دست برمي دارم. روزي آهني را گداخته به جسمش نزديك كردم...، چون بيمار از درد فرياد زد... به او گفتم... از حرارت آهني مي نالي كه انساني به بازيچه آن را گرم ساخته است؟ اما مرا به آتش دوزخي مي خواني كه خداي جبارش با خشم خود آن را گداخته است». در جای دیگر خطاب به مالک می گویند: « اي مالك! همانا زمامداران را خواص و نزديكاني است كه خودخواه و چپاولگرند و در معاملات انصاف ندارند. ريشه ستمكاريشان را با بريدن اسباب آن بخشكان و به هيچكدام از ايشان زمين واگذار مكن و بگونه اي با ايشان رفتار كن كه قراردادي به سودشان منعقد نگردد كه به مردم زيان رساند». مقابله با رشوه رشوه و رشوه خواری یکی از رایج ترین انواع فساد مالی و اقتصادی است که باعث وارد نمودن زیان های شدید بر اقتصاد ملی می گردد. در حدیث معروفى كه از رسول خدا نقل شده مى خوانیم که «خداوند گیرنده و دهنده رشوه و آن كس را كه واسطه میان آن دو است از رحمت خود دور می گرداند». امام علي(ع) در اين باره مي فرمايد: « همانا ملتهاي پيش از شما به هلاکت رسيدند به آن جهت که حق مردم را نپرداختند، پس دنيا را با رشوه دادن بدست آوردند و مردم را به راه باطل بردند و آنان اطاعت کردند». سيماى قضات و داوران دستگاه قضایی سالم و آبرومند در حفظ حکومت قانون نقش ویژه ای برعهده دارد و با مبارزه جدی با فساد اداری و اقتصادی تاثیر مهمی بر جلب اعتماد مردم و ایجاد اطمینان به نظام سیاسی بازی می کند. امام در نامه خطاب به مالک اشتر می فرمایند «... از ميان مردم، برترين فرد نزد خود را براى قضاوت انتخاب كن، كسانى كه مراجعه فراوان، آنها را به ستوه نياورد و برخورد مخالفان با يكديگر او را خشمناك نسازد، در اشتباهاتش پافشارى نكند و بازگشت به حق پس از آگاهى براى او دشوار نباشد، طمع را از دل ريشه كن كند و در شناخت مطالب با تحقيقى اندك رضايت ندهد و در شبهات از همه با احتياط تر عمل كند و در يافتن دليل اصرار او از همه بيشتر باشد و در مراجعه پياپى شاكيان خسته نشود، در كشف امور از همه شكيباتر و پس از آشكار شدن حقيقت، در فصل خصومت از همه برنده تر باشد، كسى كه ستايش فراوان او را فريب ندهد و چرب زبانى او را منحرف نسازد و چنين كسانى بسيار اندكند. پس از انتخاب قاضى، هر چه بيشتر در قضاوت هاى او بينديش و آنقدر به او ببخش كه نيازهاى او بر طرف گردد و به مردم نيازمند نباشد و از نظر مقام و منزلت آنقدر او را گرامى دار كه نزديكان تو، به نفوذ در او طمع نكنند، تا از توطئه آنان در نزد تو در أمان باشد. در دستوراتى كه دادم نيك بنگر كه همانا اين دين در دست بدكاران اسير گشته بود كه با نام دين به هوا پرستى پرداخته، و دنياى خود را به دست مى آوردند». اصلاح نظام مالیاتی امام علی(ع)در نامه به مالک اشتر به نكات مهمي جهت اصلاح نظام مالياتي اشاره مي فرمايند: الف- ماليات را بگونه اي تنظيم كن كه به صلاح ماليات دهندگان باشد. ب- تا نظام مالياتي و امور ماليات دهندگان اصلاح نشود، امور ديگر اقشار جامعه اصلاح نخواهد شد، زيرا همه مردم نان خور ماليات و ماليات دهندگانند. ج- بايد هدف آباداني كشور باشد نه جمع آوري ماليات، چرا كه ماليات جز با آباداني فراهم نمي گردد. د- اگر مردم از سنگيني ماليات، خشكسالي و ... شكايت كردند، به ايشان تخفيف بده تا امورشان سامان گيرد. هـ- هرگز تخفيف دادن در ماليات تو را نگران نسازد، زيرا اين سبب آباداني شهرها، گسترش عدالت ميان مردم و تعريف و ستايش مردم از تو مي گردد و اگر در آينده كاري پيش آيد و بر عهده مردم بگذاري با شادماني خواهند پذيرفت». از آن جایی که نظام جمهوری اسلامی نیز بر مبنای ارزش های اسلامی و فقه شیعی شکل گرفته، امید است کارگزاران و مسئولان اهتمام ویژه ای به آموزه های کتاب نهج البلاغه داشته باشند و به کارگیری این اصول را همیشه سرلوحه اعمال و رفتار خود قرار دهند. بدون شک در این بین تقویت ارزش های دینی در جامعه، پاسخگویی سیاسی، افزایش نظارت بر مسئولان، اهمیت دادن به آزادی رسانه ها و مطبوعات برای شفاف سازی امور و ... نقش مهمی در مبارزه با فساد اداری و اقتصادی دارند. منبع سید رضی قدس سره الشریف(1386). نهج البلاغه حضرت امیرالمومنین علیه السلام، مترجم: محمد دشتی، قم، نشر طوبای محبت، چاپ دوم. |
↧
مقابله با فساد اداری در مکتب حضرت علی(ع)
↧